ملک الشعراء بهار پس از درگذشت پدرش ملک الشعراء صبوری ، برای آموختن ادبیات عرب نزد ادیب نیشابوری به تلمذ پرداخت. آغاز تلمذ بهار همزمان با شروع ملک الشعرایی او در آستان قدس رضوی بود که با انکار مدعیان این منصب روبرو شد. بهار برای اثبات قدرت شاعری خود ، علاوه بر آن که در آزمون های گونه گون ، هنر شاعری خویش را در معرض امتحان مخالفان قرار می داد ، گاهی خود را ناگزیر می دید که در این گونه اشعار ، بستاید و قدرت شاعری اش را برتر از همه شاعران خراسان بداند. این مفاخرات بر استادش ادیب نیشابوری گران می آمد و باعث کدورت خاطر او می گردید به نحوی که با مخالفان بهار هم آوا می شد و اشعار بهار را از آن دیگران می دانست. با این وجود ، بهار با احترام ، از استادی ادیب نیشابوری یاد می کرد اما در عین حال او را شاعر بزرگی نمی دانست و حتی در سوگ درگذشت او نیز مرثیه ای نسرود. در این مقاله چگونگی روابط این دو شاعر استاد در حوزه ادبی خراسان مورد بررسی قرار می گیرد.

اگر سبک را «انحراف از نرم» بدانیم، یکی از شاعرانی که در عصر مشروطه دارای سبک شخصی بوده است، میرزا عبدالجواد نیشابوری، متخلص به «ادیب» است. وی در زمانی که اکثر شاعران عصرش، اشعارشان را در خدمت مردم و مشروطه قرار داده بودند، همچنان از مفاهیم کهن صحبت میکند. با این نگرش، میتوان ادیب را به علت دلبستگی و آشنایی بسیار زیاد با زبان و ادب کهن فارسی و عربی، تقلید و پیروی فراوان از سبک خراسانی، خصوصا فرخی سیستانی، شاعر دوره بازگشت دانست که در دوره مشروطه زندگی میکند اما در اشعارش به مسایل رایج عصر مشروطه نمیپردازد. حتی رگه هایی از عرفان هم در اشعار او یافت میشود، حداقل در حد استفاده از اصطلاحات صوفیانه که در شعر او بوفور بکار رفته است. عواملی مانند انس با اشعار پیشین و مطالعات فراوان در حوزه ادب فارسی و عربی و در نتیجه استفاده فراوان از کلمات و ترکیبات کهن، کلمات غریب و نامانوس، کلمات و عبارات عربی، فراوانی اشارات و تلمیحات، بهره گیری وسیع از اطلاعات در علوم مختلف باعث دشواری و دیریابی اشعارش شده است. از دیگر ویژگیها و نشانه های گرایش او به زبان کهن میتوان به استفاده فراوان از افعال پیشوندی، بکارگیری دو حرف اضافه برای یک متمم و استفاده از عدد و معدود، جابجایی اجزای فعل مرکب و استفاده از فرایند واجی کاهش و افزایش اشاره کرد. در سطح ادبی از تضمین و تلمیح به علت آشنایی با علوم مختلف و زبان عربی، بیشتر بهره برده و از تشبیه و استعاره در اشعارش به میزان فراوان استفاده کرده است. از ادیب حدود پنج هزار بیت باقی مانده است که بیشتر در قالب غزل، قصیده و رباعی است.

مضامین شعر، دگرگونی های مختلفی را تجربه کرده و آنچه به نحوی کامل دور نشده، مضامین عرفانی است. ازآنجاکه دوره بازگشت ادبی یکی از دوره های مهم در ادوار شعر و حلقه اتصال ادب کلاسیک با دوره معاصر است، توجه ویژه به بازتاب مضامین مختلف شعری آن مهم بوده. تعیین رویکردها و نگرش شاعران برتر دوره قاجار مشروطه در حیطه مضامین عرفانی به روش توصیفی-تحلیلی هدف این پژوهش است. شاعران منتخب این تحقیق تحت نفوذ سبک های کهن و نیز شاعران برتر دوره های مختلف بوده اند و تقلید هرچند استادانه هم انجام شود، بازهم ارزش اثر اصلی را ندارد. تقلید از سکون و ایستایی شخص و جامعه مقلد روایت دارد اما مضامین عرفانی، به نحوی کامل از شعر این شاعران دور نشده و آنان سبک شخصی خود را نیز به حیطه اشعارشان وارد کرده اند. هرچند این مضامین در خدمت زیبایی و پر مفهوم شدن شعر استفاده شده اما به گونه ای جداگانه شعر سبک عارفانه محسوب نمی شوند. این شاعران به تعالیم هر دو مکتب خراسانی و بغدادی واقف بوده اند. توجه به همراهی همیشگی شور، محبت و عشق در مراحل عرفانی است و عرفان عملی بر عرفان نظری ارجحیت می یابد.

قوسی شوشتری، شاعر، مولف و خوشنویس سده دهم و یازدهم هجری از جمله ادیبانی است که در کنار هنر شاعری، در حوزه های مختلف علمی و ادبی نیز صاحب تالیفات متعدد بوده است. با این همه امروزه آگاهی چندانی از شخصیت و شعر او در دست نداریم. در این مقاله با جست وجو در منابعی که از این ادیب دوره صفوی نام برده اند، درباره زندگی، تالیفات، اشعار و دستنوشته های او اطلاعاتی تازه ارائه شده است که نشان می دهد او در روزگار خود شهرت و اعتباری داشته است و اهل فضل از آثار او بهره ها برده اند.

زمینه و هدف: ادیب الممالک فراهانی از شاعران بزرگ دوره مشروطه است که تا کنون قصاید او از دیدگاه سبک شناسی مورد پژوهش قرار نگرفته اند. هدف از این مقاله بررسی ویژگیهای سبک شناسی پنجاه قصیده منتخب از دیوان ادیب الممالک فراهانی است که در آن ویژگیهای سبکی قصاید در سه سطح زبانی، ادبی و فکری مورد بررسی قرار گرفته تا خوانندگان با ساختار شعری و شخصیت ادبی این شاعر بیشتر آشنا شوند. روش مطالعه: در این پژوهش بر اساس مطالعات کتابخانه ای و فیشبرداری و روش تحلیلی-توصیفی به بررسی و تحلیل دقیق پنجاه قصیده منتخب از قصاید ادیب الممالک در سه حوزه زبانی، ادبی و فکری پرداخته شده است. یافته ها: از جمله ویژگیهای زبانی در قصاید ادیب الممالک آن است که آرایه جناس بیشترین سهم را در ایجاد موسیقی درونی دارد. افعال ساده چندین برابر افعال مرکب و پیشوندی هستند. کاربرد لغات و اصطلاحات و افعال کهن و همچنین کاربرد کلمات و ترکیبات عربی از بسامد بسیار زیادی برخوردار است. در حوزه بلاغی بیشترین بسامد را به ترتیب کنایه های فعلی، استعاره مکنیه و تشبیهات مرکب تشکیل میدهند و در میان صنایع بدیعی نیز ابتدا تلمیحات تاریخی و سپس تلمیحات دینی و مراعات نظیر بیشترین بسامد را دارند. نتیجه گیری: بسامد زیاد لغات و ترکیبات عربی نشان از تسلط و مهارت شاعر در استفاده از متون معتبر عربی و دیوانهای شاعران عرب دورۀ جاهلیت و همچنین احاطه به امثال و سایره عرب دارد. بسامد افعال ساده در برابر افعال مرکب نشان از آن است که شاعر از افعال ساده بیشتر به منظور بیان صریح افکار و هیجانات درونی خود بهره برده است. بسامد زیاد لغات و اصطلاحات کهن نیز نشانگر علاقه فراوان شاعر به سبک خراسانی میباشد. بزرگترین مضمون موجود در قصاید شاعر، وطن دوستی و آگاهی بخشی مردم میباشد و بعد از آن مضامین دینی و مذهبی و مسائل تربیتی و اخلاقی در اشعار وی فراوان دیده میشود.

ادبیات هر دوره چون آیینه ای مظهر و مجلای رفتار اجتماعی، فرهنگ، آداب و رسوم، جهان بینی و دیگر کنشهای اجتماع خود است.ادب فارسی و به تبع آن شعر، در زمینه انعکاس اوضاع سیاسی، اجتماعی و فرهنگی از ظرفیت بالایی برخورداربوده است.با نگاهی دقیق و انتقادی به آثار گوناگون ادب فارسی، می توان چشم انداز مناسبی را از جامعه ای- که اثر در آن خلق شده است- مجسم کرد. دوره بیداری هم با عمر نسبتا کوتاه خود، یکی از ادوار تاثیر گذار بر جامعه ومتاثر از آمال و آلام مردم ایران بوده است.ادیب الممالک فراهانی یکی از شاعران بر جسته این دوره و نقطه اتصال این جریان شعری به شعر انقلاب مشروطه است. این پژوهش بر آن است تا از منظر جامعه شناختی و رویکرد اجتماعی به شعر میرزا صادق امیری معروف به ادیب الممالک فراهانی بپردازد.

میرزا محمد صادق، معروف به ادیب الممالک فراهانی، از نام دارترین شاعران عصر مشروطه است. این مقاله به بررسی چگونگی طنز و گونه های هم خانواده - هزل و هجو - و تحلیل محتوای آنها در آثار شاعر پرداخته است. سیر تاریخی طنزهای ادیب، در سه دوره پیش از انقلاب مشروطه، دوره بیداری و انقلاب، و دوره سرخوردگی از انقلاب بررسی شده است. قالب ها و زبان طنز ادیب الممالک، شیوه ها و شگردها، تازگی ها، آماج ها و آسیب شناسی طنزهای او از بخش های دیگر این مقاله است.